پیوستن بریتانیا به توافق‌نامه جامع ادغام امنیتی و رفاه بین ایالات متحده و بحرین (US-Bahrain – CSIPA) در ظاهر با هدف مقابله با تهدیدات منطقه‌ای، به‌ویژه ایران، اعلام شد؛ اما در لایه‌های زیرین آن، نشانه‌هایی از استراتژی نفوذ نرم، مهندسی هویتی و پروژه تمدن‌سازی جایگزین با استفاده از اقلیت‌های مذهبی نیابتی (نظیر بهاییت) دیده می‌شود. این تحلیل، ابعاد ژئوپلیتیکی و هویتی این روند را با تمرکز بر نقش بهاییت در هندسه جدید نظم امنیتی خلیج فارس بررسی می‌کند.
توافق‌نامه جامع ادغام امنیتی و رفاه یک ابتکار امنیتی بین‌المللی است که آمریکا با مشارکت بحرین و اخیراً بریتانیا در قالب آن در حال توسعه یک شبکه یکپارچه اطلاعاتی، نظارتی و سایبری در خلیج فارس است. این شبکه بخشی از فرآیند بازطراحی نظم امنیتی منطقه پس از توافقات ابراهیم و نرمال‌سازی تدریجی روابط با اسرائیل محسوب می‌شود. اما در کنار بُعد امنیتی، این پیمان دارای پیوست‌های اقتصادی و فرهنگی نیز هست.
در سطح امنیتی، این پیمان با سامانه‌های نظارتی پیشرفته، پهپادها و ناوگان مشترک دریایی، تلاش می‌کند تحرکات محور مقاومت را رصد و محدود کند. از منظر اقتصادی، سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات و انرژی با مشارکت نهادهایی که گاه به جامعه بهائی مرتبط‌اند، در حال طراحی مسیرهای اقتصادی بدیل برای دور زدن تحریم‌هاست. در سطح فرهنگی و هویتی، از اقلیت‌هایی چون بهاییت، کلیمیان و حتی جامعه LGBT برای ترویج گفتمان تسامح و جایگزینی روایت‌های سنتی استفاده می‌شود. این کارکرد نرم به تضعیف گفتمان مقاومت، تسهیل نرمال‌سازی روابط و بازطراحی صورت‌بندی دینی منطقه کمک می‌کند.
فرقه بهاییت با ساختار تشکیلاتی منسجم و مرکز جهانی در حیفا (اسرائیل)، از ظرفیت بالایی در حوزه رسانه، چهره‌سازی و دیپلماسی عمومی برخوردار است. در بحرین، جامعه بهائی از دهه ۱۹۵۰ فعال است. دولت وقت زمینی برای قبرستان بهائی اختصاص داد و از سال ۱۹۶۳ محفل روحانی محلی در منامه شکل گرفت. گرچه با وجود برخی ادعاها، سندی مبنی بر تصویب بودجه عمومی برای ساخت مراکز مطالعات بهائی در منامه وجود ندارد با این حال، شواهد نشان می‌دهد که ارتباطات ساختاری و کارکردی بین تشکیلات بهائی و ساختار حکومتی بحرین بسرعت در حال رشد است:
ارتباط با خاندان آل‌خلیفه: انتشار تصاویر ملاقات سران بهائی با حمد بن عیسی آل‌خلیفه و صاحب منصبان بحرین در سال ۲۰۲۳، و همچنین مشارکت نمادین بهائیان در شوراهای مشورتی اقتصادی.
اختصاص زمین‌های عمومی: از جمله اختصاص گورستان رسمی در منامه به جامعه بهائی، که به‌عنوان اولین نمونه رسمی شناسایی هویتی-مذهبی آنان در سطح حکومتی تلقی می‌شود.
کارکرد سیاسی: فرقه بهاییت برای حکومت بحرین ابزاری جهت نمایش «مدارا» و «تسامح دینی» در عرصه بین‌المللی است. این مسئله در چارچوب رقابت روایی کشورهای عربی خلیج فارس با ایران، به‌عنوان عاملی برای مشروعیت‌سازی نرم عمل می‌کند. «این کارکرد سیاسی اخیراً در عرصه‌ی بین‌المللی نیز تقویت شده است. در آوریل ۲۰۲۴، فیونا بروس، نماینده ویژه دولت انگلیس در امور آزادی ادیان (FoRB)، در دیداری رسمی با دفتر جامعه جهانی بهائی (BIC) در سازمان ملل، بر «همکاری برای ترویج آزادی مذهبی» تأکید کرد. این دیدار که همزمان با انتشار گزارش سالانه آزادی مذهبی بریتانیا صورت گرفت، ضمن اشاره به وضعیت بهائیان در ایران، گفتمان «مدارای بحرین» را در محافل غربی تقویت نمود. چنین اقداماتی، حلقه اتصال پروژه توافق‌نامه جامع ادغام امنیتی و رفاه (با محوریت بحرین و انگلیس) و بهره‌گیری ابزاری از بهاییت برای مشروعیت‌سازی روایت غرب در منطقه را عینیت می‌بخشد.»
در امارات، بهائیان آزادی بیشتری دارند. محافل بهائی در دوبی و ابوظبی فعالیت می‌کنند و برخی چهره‌های اقتصادی آن‌ها با پروژه‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها همکاری دارند. این جریان به‌تدریج به عنوان نماینده‌ی مدرن و مداراگر یک مذهب غیررسمی در محافل غربی و عربی شناخته می‌شود.
در چنین شرایطی، ایران در معرض بازتعریف چهره‌اش در سطح جهانی قرار دارد؛ به‌ویژه از سوی رسانه‌های غربی که با تمرکز بر حقوق اقلیت‌ها و آزادی‌های مذهبی، تصویر یک ایران غیرمداراگر را تقویت می‌کنند. دیاسپورای بهائی نیز در این میان به‌عنوان یک اپوزیسیون نرم، جایگاه ویژه‌ای یافته است. در کنار آن، با پوشش امنیتی توافق‌نامه جامع ادغام امنیتی و رفاه، امکان احاطه اطلاعاتی گسترده‌تری از خلیج فارس تا دریای سرخ فراهم شده است.
توافق‌نامه جامع ادغام امنیتی و رفاه نه تنها یک پیمان امنیتی، بلکه ابزاری برای مهندسی نظم جدید هویتی و سیاسی در منطقه است. بهاییت در این پازل، نقش یک نیروی مکمل نرم را بازی می‌کند که می‌تواند به تضعیف مشروعیت گفتمان جمهوری اسلامی کمک کند. برخورد صرفاً امنیتی با این پدیده کافی نیست. ایران باید با تأسیس مراکز رصد دیپلماسی مذهبی، تولید مستندات تحلیلی معتبر، و فعال‌سازی اقلیت‌های بومی غیردولتی، روایتی جایگزین و مستند در برابر این پروژه خلق کند.
نگارنده: حجت الاسلام علیرضا روزبهانی بروجردی
