مقدمه
یوگا در نگاه اول، ورزشی آرام و سودمند برای سلامت جسم و روان به‌نظر می‌رسد. اما یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهند که بسیاری از افرادی که با اهداف جسمانی و ذهنی به یوگا روی می‌آورند، پس از مدتی به سمت ابعاد معنوی و شبه‌عرفانی آن جذب می‌شوند. این روند جهانی، امروز به یکی از مؤلفه‌های فرهنگی نوظهور تبدیل شده که پیامدهایی جدی در فضای دینی، روانی و اجتماعی دارد.
مطالعه دانشگاه کانکتیکات آمریکا
در یک تحقیق گسترده بر روی بیش از ۵۰۰ شرکت‌کننده در سطح ایالات متحده، پژوهشگران دانشگاه کانکتیکات دریافتند:
- بیش از ۷۰٪ شرکت‌کنندگان در ابتدا با هدف کاهش استرس و بهبود سلامت روان وارد یوگا شده‌اند.
- اما در ادامه، انگیزه اصلی آن‌ها، گرایش به جنبه‌های معنوی مانند مراقبه، ارتباط با هستی و مفهوم انرژی درونی بوده است.
نتایج این پژوهش در شماره ۲۱ نشریه علمی Mental Health & Wellness به چاپ رسیده است.
روند جهانی و بازنمایی یوگا به‌عنوان معنویت مدرن
در گزارش‌های منتشرشده به مناسبت “روز جهانی یوگا” در سال ۲۰۲۵، یوگا نه به‌عنوان یک تمرین فیزیکی، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تحول درونی و اتصال به خود برتر معرفی شده است.
مطالبی منتشرشده در رسانه‌هایی مانند MSN Health، The Yoga Pulse و Journal Courier نیز تأکید کرده‌اند که یوگا امروزه در کنار بدن، ذهن و “روح” را نیز هدف قرار می‌دهد. حتی در میان برخی جوامع مذهبی مانند کلیسای مورمون‌ها، یوگا به‌عنوان مسیری برای تقویت ارتباط با ایمان معرفی شده است.
بازتاب داخلی؛ بررسی انتقادی معنویت یوگا در ایران
در پژوهشی با مشارکت پیشکسوتان یوگا در ایران، که در نشریه مطالعات معنویت اسلامی منتشر شد، ۲۶ نفر از اساتید و فعالان این حوزه مورد مصاحبه قرار گرفتند.
- ۹۶٪ آن‌ها یوگا را راهی برای خودشناسی و رشد درونی توصیف کردند.
- ۶۱٪ از آن‌ها قائل به پیوند یوگا با قلمروهای معنوی بودند.
اما مهم‌تر از همه، نویسندگان مقاله یادآور شده‌اند که نوع معنویت شکل‌گرفته در بطن یوگا تفاوت بنیادین با معنویت الهی دارد و بیشتر در قالب گرایش به معنویت‌های نوظهور غیردینی و غیرتوحیدی قابل تحلیل است.
هشدار فرهنگی
گرچه یوگا می‌تواند در ظاهر تمرینی آرام، مفید و بی‌خطر به‌نظر برسد، اما در عمل برای بسیاری از تمرین‌کنندگان، به دروازه‌ای به‌سوی مفاهیم عرفانی شرقی و آموزه‌های غیرتوحیدی بدل می‌شود.
این فرایند تدریجی، با ابزار رسانه، فضای مجازی و آموزش‌های عمومی گسترش یافته و در غیاب نقد آگاهانه، به یک جریان فرهنگی فراگیر در جوامع تبدیل شده است.
پیشنهاداتی برای فرهنگ‌سازان و مسئولان رسانه‌ای
- آگاه‌سازی عمومی درباره ریشه‌های فلسفی، دینی و عرفانی یوگا
- معرفی جایگزین‌های سالم، علمی و بومی در حوزه سلامت روان و جسم
- نظارت دقیق بر محتواهای آموزشی، تبلیغاتی و رسانه‌ای مرتبط با یوگا و عرفان‌های شرقی
نویسنده: زینب کریمی
