در حالی که جمهوری اسلامی ایران در افکار عمومی جهان عمدتاً بهعنوان حکومتی اسلامی، بسته و محدودکننده آزادیهای دینی تصویر میشود، نوزدهمین کنفرانس ملی و پانزدهمین کنفرانس بینالمللی مدیریت فناوری و نوآوری، صحنه رویدادی متفاوت بود: اهدای جایزه «کارآفرین سیاستی برتر» به یک سیاستگذار زرتشتی که نقش محوری در معماری زیستبوم نوآوری ایران داشته است. این رویداد، فراتر از یک تقدیر علمی، پرسش مهمی را درباره واقعیت میدانی آزادی و مشارکت اقلیتهای دینی در ساختار حکمرانی ایران پیش میکشد.
کنفرانس مدیریت فناوری و نوآوری، بهعنوان بزرگترین گردهمایی فعالان زیستبوم علم، فناوری و نوآوری ایران، به همت انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران برگزار میشود. نوزدهمین کنفرانس ملی و پانزدهمین کنفرانس بینالمللی این رویداد، در روزهای ۱۹ و ۲۰ آذر ۱۴۰۴ و با محور «بازتعریف آینده ایران بر مدار نوآوری» در پژوهشگاه نیرو برگزار شد؛ نشستی که تمرکز آن بر نقش سیاستگذاری، نهادسازی و سرمایه انسانی در آینده توسعه کشور بود.
در مراسم افتتاحیه این کنفرانس، جایزه «کارآفرین سیاستی برتر» به دکتر اسفندیار اختیاری، نماینده پیشین ایرانیان زرتشتی در مجلس شورای اسلامی و معاون سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی ریاست جمهوری، اهدا شد. این جایزه به سیاستگذارانی تعلق میگیرد که با پذیرش ریسکهای نهادی، ایجاد اجماع میان ذینفعان، نهادسازی پایدار و سرمایهگذاری شخصی بر زمان، اعتبار و تخصص خود، موفق به ایجاد تغییرات ساختاری در نظام حکمرانی و تخصیص منابع عمومی شدهاند.
دکتر اختیاری که به مدت ۱۶ سال نماینده جامعه زرتشتیان ایران و رئیس کمیته پژوهش و فناوری کمیسیون آموزش مجلس بود، از چهرههای کلیدی سیاستگذاری علم و فناوری کشور به شمار میرود. نقش او در طراحی و تصویب «قانون حمایت از شرکتهای دانشبنیان» و «قانون جهش تولید دانشبنیان» بهگونهای است که این دو قانون امروز بهعنوان ستونهای اصلی زیستبوم نوآوری ایران شناخته میشوند.
اهدای این جایزه به یک سیاستگذار زرتشتی، در بستر تصویر جهانی ایران بهعنوان یک حکومت اسلامی ایدئولوژیک، واجد دلالتهای مهمی است. از یک سو، ساختار رسمی جمهوری اسلامی مبتنی بر برتری هویت دینی اکثریت و محدودیتهای حقوقی برای برخی اقلیتهاست؛ واقعیتی که بارها مورد انتقاد نهادهای بینالمللی قرار گرفته است.
اما از سوی دیگر، تجربه عملی برخی اقلیتهای دینی رسمی – از جمله زرتشتیان، مسیحیان و یهودیان – نشان میدهد که در حوزههایی چون قانونگذاری تخصصی، علم، فناوری و اقتصاد دانشبنیان، امکان کنش مؤثر و ارتقای نهادی همچنان وجود دارد.
مسیر حرفهای دکتر اسفندیار اختیاری نشان میدهد که مشارکت اقلیتهای دینی در ایران نه بهصورت نمادین، بلکه در برخی حوزههای کلیدی و راهبردی تحقق یافته است؛ هرچند این مشارکت همواره در چارچوبهای ایدئولوژیک نظام تعریف میشود و تعمیمپذیر به همه حوزهها یا همه اقلیتها نیست. به بیان دیگر، آزادی اقلیتهای دینی در ایران نه مطلقاً غایب است و نه بیقید و شرط؛ بلکه شکلی «کنترلشده، حوزهمحور و مبتنی بر کارکرد» دارد.
در این چارچوب، تقدیر از یک سیاستگذار زرتشتی در بالاترین سطح سیاستگذاری نوآوری، همزمان دو واقعیت را آشکار میکند:
نخست، ظرفیتهای واقعی اما کمتر دیدهشده مشارکت اقلیتهای دینی در توسعه ملی؛
و دوم، شکاف میان روایتهای سیاهوسفید بینالمللی و واقعیت پیچیدهتر میدان سیاست و حکمرانی در ایران.
در پایان، اهدای این جایزه به پاس بیش از ۱۶ سال فعالیت مستمر دکتر اسفندیار اختیاری در نهادینهسازی فناوری و نوآوری در نظام قانونگذاری کشور انجام شد؛ چهرهای که بهعنوان استاد دانشگاه، بنیانگذار نخستین تکنوسنتر ایران (مرکز فناوری اقبال) و یکی از معماران اقتصاد دانشبنیان، نقشی ماندگار در آینده توسعه علمی کشور ایفا کرده است.
