امامت یکی از مهم‌ترین مباحث اعتقادی است که اهل‌بیت علیهم‌السلام برای حفظ شیعیان از دام مدعیان دروغین، معیارهایی را برای امام معصوم علیهم‌السلام مشخص کرده‌اند؛ علم امام، یکی از این معیارهاست که برای آن حد و حدودی مشخص شده است. احمد اسماعیل بصری خاتمیت رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را نفی کرده و قائل شده است که نبوت ختم نشده و بر جانشینان آن حضرت نیز وحی نازل می‌شود. او با وحی دانستن الهاماتی که به اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌شود، تلاش کرده تا ادعا کند که اطلاق عنوان «نبی» بر سایر افراد غیراز رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله اشکال ندارد و در این رابطه می‌نویسد: «خلفای خداوند پس از محمد رسول خدا – خلیفه‌ی کامل خداوند – جایگاه نبوت دارند، ولی آنان فرستادگانی از سوی محمد هستند. فرستنده و پشتیبان آنان محمد است. این موضوع، معنای روایاتی که نبوت آنان را منتفی می‌کند، و نیز روایات دیگری که ثابت می‌کند که به ایشان وحی می‌شود را روشن می‌سازد. چیزی که پس از محمد منتفی است؛ نبوت از سوی خداوند سبحان و متعال است، نه مطلق نبوت».[۱]
باید توجه کرد که طبق مبانی دینی، با رحلت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، ارسال وحی به وسیله حضرت جبرئیل علیه‌السلام قطع شد. جناب سیدرضی در کتاب «نهج‌البلاغه» از امیرالمؤمنین علیه‌السلام در باره اتمام وحی الهی بر بندگان نقل کرده: «أَرْسَلَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَهٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ تَنَازُعٍ مِنَ الْأَلْسُنِ فَقَفَّی بِهِ الرُّسُلَ وَ خَتَمَ بِهِ الْوَحْی»؛[۲] «خداوند پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را پس از دورانی که از پیامبران خالی بود فرستاد، زمانی که میان طرفداران مذاهب گوناگون نزاع در گرفته بود؛ پس او را در پی پیامبران فرستاد و وحی را با فرستادن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله ختم فرمود». امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این کلام خویش به صراحت بیان کرده‌اند که وحی تشریعی منقطع شده؛ پس الهاماتی که طبق روایات بر اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌شده را نمی‌توان از جنس وحی تشریعی دانست؛ به این خاطر عنوان «نبی» برای آنها به کار نرفته و برای آنها از عنوان محدث [۳] استفاده می‌شود.
روایات متعددی در بین شیعه و اهل‌سنت بر خاتمیت نبوت اشاره کردند که مشهورترین آن روایات، حدیث منزلت است. امام علی علیه‌السلام نقل کرده که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در حق ایشان فرمودند: «انت منّی بمنزله هارون من موسی الاّ لانبیّ بعدی»؛[۳] «ای علی! تو نسبت به من همانند هارون هستی نسبت به موسی، جز آنکه بعد از من پیامبری نباشد». جمله «الّا أَنَّهُ لا نَبِیَ بَعْدی» که در این حدیث آمده، در مقام فهماندن این نکته است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام دارای تمام مناصبی که خداوند برای حضرت هارون علیه‌السلام قرار داده، به جز منصب نبوت می‌باشد؛ زیرا در این عبارت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بیان می‌کنند که بعد از ایشان، نبی نخواهد آمد؛ پس از این روایت، ختم نبوت نیز ثابت می‌شود و افرادی همچون احمد اسماعیل بصری نمی‌توانند ادعا کنند که عنوان «نبی» بر حضرات معصومین علیهم‌السلام صادق بوده و می‌توان آنها را نبی دانست؛ بخصوص که ابن عساکر در کتاب «تاریخ دمشق» عبارت «أنک لست نبیّ»؛[۴] «به راستی تو نبی نیستی» را در ادامه حدیث منزلت ذکر کرده است که به وضوح خط بطلانی بر سخن امثال احمد اسماعیل بصری می‌باشد.
بنابراین، توجه نکردن به تفاوت محدَّث و نبی، باعث انحراف عده‌ای شده است. از امام صادق علیه‌السلام درباره فرق بین رسول و نبیّ و محدَّث سؤال شد، فرمود: «رسول، کسی است که فرشتگان بر او نازل می‌شوند و از سوی خداوند تبارک‌وتعالی به او [وحی] ابلاغ می‌کنند. نبیّ کسی است که [پیام الهی را] در خواب می‌بیند و آنچه که [در خواب] می‌بیند، مانند دیدن در بیداری است. محدَّث کسی است که کلام فرشتگان را می‌شنود و در گوش او نواخته می‌شود و در قلبش القا می‌گردد». [۵]
پی‌نوشت:
[۱]. احمد الحسن البصری، عقائدالاسلام، ص ۱۷۴.
[۲]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح) – قم، چ اول، ۱۴۱۴ ق، ص ۱۹۱.
[۳]. تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، ۴۲ ص ۹۸.
[۴]. همان
[۵]. صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، دار ابن حزم، بیروت، لبنان، کتاب فضائل، باب فضل علی (ع) ج ۱۵، ص ۱۷۵
