معرفی یوگا

در حال حاضر یوگا در ذهن بسیاری از مخاطبان به‌عنوان یک ورزش ذهن–بدن معرفی شده است؛ و اغلب افکار عمومی آن را به عنوان ورزش و فنون کسب آرامش تصور می‌کنند. اما محققان و پژوهشگران عرصه یوگا، بر این باورند، یوگا در اصل یک معنویت و آئین عرفانی است. افراد مبتدی و تازه کار، با تصور این‌که یوگا، یک سری فنون و اعمالی است که بیشتر برای زیبایی اندام و کسب آرامش روحی و جسمی مفید است می‌شناسند. به همین دلیل بدون هیچ گونه تحقیق عالمانه، ناخواسته وارد یوگا می‌شوند. ولی با توجه به اهداف مشخص شده در اصول و مبانی یوگا، این آئین یک طریق و منشی معنوی است، که اکثر مخاطبان هیچ گونه اطلاعی نسبت به آن ندارند.
در حقیقت یوگا، تعالیمی سرّی است که سینه به سینه منتقل شده است.[۱] یعنی آن‌چه در کتاب‌ها، یا در مراکز عمومی به صورت علنی آموزش داده می شود، واقعیت‌های اصلی یوگا نیست. بلکه کتاب‌ها و کلاس‌های گوناگون، حاکی از نقطۀ شروع و دروازۀ ورود افراد به یک مرام سرّی و محرمانه است.[۲] توجه درست و بررسی دقیق مبانی و آموزش‌های یوگا به صورت یک مجموعه پیوسته و منظومه‌ای، بسیاری از حقایق را روشن خواهد کرد.
یوگا آئینی هندی است که با باورها، آیین‌ها و خدایان هندویی عجین شده و تصویری شیطان گونه، از جنبه‌ی آیینی و پرستش خدایان هندویی است. آیین‌ها و اعمال یوگا از زمان‌های قبل، در میان هندوها وجود داشته و نسبت به انجام آن التزام داشتند؛ و در زمانی نامشخص (حدود چهارصد سال پیش از میلاد تا دویست سال پس از میلاد) توسط فردی به‌نام پتنجلی به‌ شکل یک متن مدون، جمع‌آوری و تدوین شده است.[۳] در حال حاضر یوگا با مذهب تانترا به‌شدت آمیخته شده و یوگای تانتریک است که امروزه در سراسر دنیا به شیوه‌های نوین آموزش داده می‌شود.
بنابراین قبول این‌که یوگا فقط یک ورزش بدنی است که به‌کار چاقی و لاغری یا بدن‌سازی می‌خورد کوته‌نظری است؛ درست است که یوگا در وهله اول ورزش به‌نظر می‌رسد، ولی در حقیقت مقدمه ورود به موضوعات دیگری است که هدف اصلی یوگا را باید در آن‌جا جستجو کرد.[۴]

توجه به توصیف‌های مروجان یوگا از آموزه‌هایشان، خودش بزرگ‌ترین نقد است؛ به عنوان نمونه گفته شده که کندالینی، نیرویی به معنای مار خفته نامیده شده است. زمانی که این مار درون انسان، بیدار و فعال شود، این مار بر یوگاکار مسلط می‌شود. «پتنجلی» عنوان می‌کند این نیرو و حالات از سوی خدایان است. پتنجلی بیان می‌کند: «زمانی که خدایان دعوتت می‌کنند، جایی برای تکبر و دلبستگی وجود ندارد؛ زیرا امکان احیای چیزهای نامطلوب وجود خواهد داشت».[۵] در این بیان پتنجلی اولین کسی که یوگا را مدوّن کرد، تصریح می‌کند در یوگا، خدایانی وجود دارند و همچنین احتمال خطر در این اعمال وجود دارد.

یوگا، زمینه‌سازی برای بیداری یا برانگیختن مار آتشین است که با خاموش شدن چراغ آگاهی، بیدار می‌شود. صدالبته این کاری خطرناک بوده و همیشه اساتید یوگا نسبت به خطرات یوگا هشدار داده‌اند.[۶] سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا پرتوجویان (دانش‌آموزان یوگا) به این مسائل توجه نمی‌کنند؟ در جواب باید عرض کرد که مروجان یوگا سعی می‌کنند کارآموزان یوگا را از مسائل استدلالی و عقلی دور نگه دارند.

«ساراسواتی ساتیاناندا» یکی از اساتید مطرح یوگا که شخصیتی برجسته و جهانی است، در مقدمه شرح یوگاسوتره، تمثیلی مطرح می‌کند و به این سؤال که «چرا پرتوجویان به هشدارها در مورد آسیب‌های یوگا توجه نمی‌کنند؟» پاسخ می‌دهد: «روزی دو نفر در حضور یک استاد یوگا، مشغول بحث درباره یوگا شدند، استاد، ساکت گفت‌وگوی آن دو را تماشا می‌کرد. در میانه بحث، گاوی چاق با سر افتاده وارد شد و کنار آن دو نشست و پس از دقایقی گوش‌ کردن به بحث‌ها، گاو آهسته و آرام از جای خود برخاست و رفت. مناسب‌ترین کلمه بر زبان گاو جاری شده بود، او دانسته یا ندانسته گفت که «یوگاسوترۀ پتنجلی» برای بحث‌های روشنفکرانه، تفکّر و تعمق نوشته نشده است، بلکه برای افزایش و توسعه سطح آگاهی و کشف امکانات ذهن و عبور از سطوح عادی آن، نوشته شده است».[۷]

ساراسواتی ساتیاناندا بیان می‌کند که مهم‌ترین روش برای فراگیری یوگا، همین روش گاوی است. اگر استدلال، تفکر و قضاوت، با قوه عاقله را به کار ببریم، یوگا به نتیجه نخواهد رسید و تسخیر‌شدگی انجام نخواهد شد. برای شناخت انحرافات یک مکتب، کافی است متوجه شویم که عقلانیت و قوه عاقله در آن جایگاهی ندارند. همین آموزه نشان از انحراف است.
آسیب های جسمی فراوان در یوگاکاران گزارش شده است؛ همچنین روان پریشی و آسیب های روحی و معنوی هم در بین یوگاکاران وجود دارد.

پی‌نوشت:
[۱]. پتنجلی، یوگه سوتره، فصل ۳، بند ۵۲.
[۲]. سوامی‌ نیرانجان‌ آناندا ساراسواتی‌، جلال‌ مبارکه‌ای‌ موسوی‌ نسب‌، و ساناز فرهت‌، گنجینه‌ اسرار یوگا: تمرینات‌ تانتریک‌ برای‌ پاکسازی‌ جسم‌، روان‌، روح‌، (تهران‌، فردوس‌، ۱۳۸۰)، ص۳۸.
[۳]. ساراسواتی ساتیاناندا، یوگا سوتره‌های پتنجلی، ترجمه سید جلال‌الدین موسوی نسب (آناندا جیوتی)، ص۲۲، تهران، انتشارات فراروان، ۱۳۸۰.
[۴]. شایگان، داریوش، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، جلد اول، انتشارات امیرکبیر، ص۶۳۰.
[۵]. آناندا، سوامی ساتیاسنگ، علم عناصر تاتواشودهی، جلال موسوی نسب، اوپانیشاد، تهران، نشرفراروان، ص۶۸.
[۶]. ساراسواتی، ساتیاناندا، یوگا سوتره‌های پتنجلی، سید جلال‌الدین موسوی نسب (آناندا جیوتی)، تهران، انتشارات فراروان، ص ۲۶.
[۷]. همان، ص ۳۸.