فرایند شکل‌گیری معنویت‌های نوپدید در قرن‌های نوزدهم و بیستم در جامعه غرب شکل گرفت. تاریخ شروع جریان‌های نوظهور دینی و عرفانی، ابتدا با کنار نهادن دین رسمی در جامعه مسیحیت بعد از رنسانس به وقوع پیوست. در این زمان ابتدا فرقه‌هایی در مخالفت دین مسیحیت شکل گرفتند. سپس همین فرقه‌ها از اصل دین فاصله گرفته و قرائت جدیدی از دین ارائه کردند. بعد از قرائت متفاوت و سلیقه‌ای از دین، سرکردگان این جریان‌ها دین را در مباحث اخلاقی، معنوی و عرفانی خلاصه کردند.
از دهه هفتاد شمسی به بعد معنویت‌های نوظهور زیادی در کشور ایران ظهور و بروز پیدا کردند که به طور کلی این جریان‌ها را می‌توان به سه بخش تقسیم کرد.
۱. معنویت‌های نوظهور شرقی:
انرژی درمانی، راجنیش اوشو، کریشنا مورتی،ساتیا سای بابا، یوگا و…
۲. معنویت های نوظهور بومی:
عرفان حلقه، اَبَر آگاهی، یعقوبی، ایلیا رام الله، تی اس ام و… .
۳. معنویت‌های نوظهور غربی:
اکنکار، سرخ‌پوستی، شیطان‌پرستی، انجمن های ۱۲ قدمی، تفکر نوین و… .
از مهم‌ترین انحرافات این جریان‌ها می‌توان به؛ عدم محور بودن خدا در مبانی و اندیشه‌های این آئین‌ها، نفی شریعت، اومانیسم محوری، تخیل محوری، شهوت پرستی، استفاده از جادو و تناسخ اشاره کرد.
معنویت‌های نوظهور غالباً از تفکرات سلیقه‌ای و نفسانی افرادی شکل گرفته است، که به دنبال عرفان ویترینی و سهل الوصول بوده که محدودیت‌های شرعی و دینی را نداشته و از طرفی جاذبه‌های معنوی نیز در آن وجود داشته باشند. به همین دلیل این گونه معنویت‌ها از محوریت خدا خارج بوده و با محور قرار دادن خواسته‌های انسان، به دنبال کسب قدرت، ثروت و شهوت رانی به اسم عرفان و معنویت هستند.
بنابراین باید با تبیین و نقد مبانی و انحرافات این آئین‌ها، از گسترش آموزه‌های آن در سطح جامعه و بین افراد جویای عرفان و معنویت جلوگیری کرد.
معنویت‌های نوظهور به مجموعه‌ای از باورها و اعمال معنوی اطلاق می‌شود که در دوران مدرن و در پاسخ به دگرگونی‌های اجتماعی و فرهنگی پدید آمده‌اند. این جریان‌ها اغلب بر تجربه شخصی و فردی معنویت تأکید دارند و به جای پیروی از آموزه‌ها و مناسک ادیان سنتی، به دنبال یافتن معنا و آرامش درونی هستند.
اکنون در کشور ما، هزاران عنوان کتاب معنویت‌های نوظهور مختلف به زبان فارسی چاپ شده است چند هزار سایت در این حوزه فعالیت دارند و محافلی را بر پا می کنند. با توجه به انحرافات و کاستی ها و آسیب هایی که برای این جریانات ذکر شده، بر ما است که با بررسی ضعف ها و کاستی های این فرق و روشنگری درباره آن ها و شناخت دقیق عرفان اسلامی، با یکی دیگر از ابعاد ناتوی فرهنگی مبارزه کنیم.
از معنویت های نوظهور با عنوان عرفان های کاذب و ادیان جدید هم یاد می شود. این جریانات نوعی فرق ضاله می باشند.
فرق ضاله، گروه‌هایی هستند که تغییراتی در باورها یا آیین‌های دینی به وجود می‌آورند، و موجب گمراهی مردم می‌شوند. معمولاً افرادی که این تغییرات را در باورها، اعمال و آیین‌های دینی به وجود می‌آورند، مدعی هستند که پیامبر، امام معصوم یا قدیس هستند و از سوی خداوند مأموریت تغییر و اصلاح دین را پیدا کرده‌اند. همیشه در طول تاریخ در برابر پیامبران و اولیای الهی چنین مدعیانی وجود داشته‌اند؛ امروزه نیز افراد زیادی وجود دارند که در کشورهای مختلف جهان ادعاهای دروغین مطرح می‌کنند.»(کتاب معنویت های نوظهور نوشتهٔ حمیدرضا مظاهری سیف، انتشارات پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع))
