به نقل از: کانال مطالعات شبه‌قاره
در پی حمله تروریستی ۲۲ آوریل در پهلگام، تصویری از هیمانشی ناروال در کنار همسر شهیدش، وینای ناروال، منتشر شد. این تصویر به‌سرعت در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و مقدمه‌ای شد بر انتخاب نام «عملیات سندور» برای حمله تلافی‌جویانه ارتش هند به خاک پاکستان. اما چرا نام این عملیات نظامی با نمادی سنتی و زنانه در فرهنگ هندو گره خورده است؟
سندور چیست و چه نمادی دارد؟
سندور (सिन्दूर) پودری قرمز یا نارنجی‌ـ‌قرمز است که در فرهنگ هندو به‌عنوان نماد ازدواج، عشق و تعهد شناخته می‌شود. زنان متأهل هندو این ماده را در فرق سر یا روی پیشانی خود قرار می‌دهند و از دیرباز، استفاده از سندور نشانه‌ای از تاهل و پیوند مقدس زناشویی محسوب می‌شده است.
رنگ قرمز سندور، علاوه بر معنای عشق و وفاداری، در فرهنگ هندو نماد انرژی، قدرت و قداست نیز به شمار می‌رود. این رنگ به الهه‌هایی همچون پارواتی (همسر شیوا) مرتبط است و در آیین‌ها و پیشکش‌های مذهبی نیز کاربرد دارد. زنان بیوه معمولاً استفاده از سندور را کنار می‌گذارند، نشانه‌ای از پایان زندگی مشترک.
امروزه سندور از مواد طبیعی مثل زردچوبه، زعفران یا اکسید سرب تهیه می‌شود، هرچند نسخه‌های غیرسمی و گیاهی آن نیز در دسترس قرار گرفته‌اند. این نماد فرهنگی نه‌تنها در ادبیات و هنر هند، بلکه در سیاست نیز گاه به‌عنوان استعاره‌ای از هویت زنانه یا حتی انتقام مطرح می‌شود.
ارتباط عملیات سندور با انتقام ملی‌گرایانه
انتخاب نام «عملیات سندور» از سوی دولت هند بی‌دلیل نبود. این عنوان حامل پیامی نمادین بود؛ پیامی در دفاع از زنان بیوه هندو، به‌ویژه همسران نیروهای امنیتی که در درگیری‌های مرزی یا حملات تروریستی کشته می‌شوند.
تصویری که ارتش هند از ظرف ریخته‌شدهٔ سندور ـ شبیه به خون پاشیده ـ در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد، نشان داد که چگونه یک نماد فرهنگی به ابزاری سیاسی برای مشروعیت‌بخشی به عملیات نظامی تبدیل می‌شود. درواقع، «عملیات سندور» تلاشی بود برای پاسخ‌گویی به خواسته‌های گروه‌های راست‌گرای هندو که از دولت نارندرا مودی انتظار واکنش شدید داشتند.
نقد فمینیستی به استفاده سیاسی از نمادهای زنانه
درحالی‌که گروه‌های محافظه‌کار از این حرکت استقبال کردند، برخی فمینیست‌ها و اندیشمندان هندی استفاده از نماد سندور در زمینه‌ای نظامی را مورد نقد قرار دادند. وی. گیتا، مورخ و فمینیست اهل ایالت تامیل نادو، در این‌باره می‌گوید: «ملی‌گرایی هندو عمدتاً از دیدگاهی مردسالارانه به جهان نگاه می‌کند. زنان یا باید محافظت شوند، یا باید به‌عنوان مادران شهیدان تمجید شوند.»
از نظر منتقدان، دولت با بهره‌گیری از نمادهای سنتی زنانه مانند سندور، نقش زنان را به‌صورت ابزارهای احساسی و عاطفی بازتولید می‌کند، بدون آن‌که به خواسته‌ها و صدای واقعی آنان گوش دهد.
حمله پهلگام و چهره‌ای که نماد شد
در حمله ۲۲ آوریل، از میان ۲۶ کشته، همه به جز یک نفر گردشگران هندی بودند که از منطقه‌ای با اکثریت مسلمان در پهلگام، واقع در کشمیر، بازدید می‌کردند. طبق گزارش‌ها، بیشتر کشته‌شدگان مردان هندو بودند. مهاجمان زنان و کودکان را هدف قرار ندادند و حتی برخی بازماندگان گفته‌اند که مهاجمان به آن‌ها گفته‌اند زنده بمانند تا روایت حمله را منتقل کنند.
در میان این آشوب، تصویر هیمانشی ناروال با لباس سنتی و دستبندهای عروسی هندو، به نمادی از اندوه، شوک و مقاومت تبدیل شد. این تصویر که به‌صورت گسترده منتشر شد، به‌نوعی نشان داد چگونه یک چهره زنانه می‌تواند به نشانه‌ای سیاسی و فرهنگی در رسانه‌ها بدل شود.
وقتی یک زن سخن می‌گوید، دیگر نماد نیست
نه روز پس از شهادت همسرش، هیمانشی ناروال در سخنانی آرام خواستار صلح شد و از مردم خواست که علیه مسلمانان یا کشمیری‌ها اقدامی نکنند. این اظهارات، خشم برخی جریان‌های افراطی را برانگیخت و باعث حملات گسترده آنلاین شد.
وی. گیتا در تحلیلی تند اما دقیق، گفت: «زنی که سخن می‌گوید، دیگر نماد نیست. او انسانی است با اندیشه‌ای مستقل، و همین موضوع است که برخی را آزار می‌دهد.»
