بهداشت معنوی؛ امروزه گرایش به حوزه ماوراء ماده و متافیزیک همچون مباحثی با عنوان علوم غریبه، علم جفر، طلسم و …، در میان بخشی از افراد جامعه جذابیت فراوانی یافته است. جستجویی گذرا در فضای مجازی می تواند مؤیدی بر این مدعا باشد. اینکه چرا و چگونه چنین گرایش هایی گسترش یافته، مجالی دیگر می طلبد. در این میان عده ای از بی اطلاعی شهروندان کمال استفاده را برده و فضا را برای طرح ادعاهای نادرست خود عریض می بینند و منفعت و سودی سرشار کسب می کنند. به همین منظور ضروری است تا با توجه به رسالتی که بر عهده ما است، در حد توان این خلأ را پر نماییم.
علوم غریبه دانش‌هایی سری، شگفت‌انگیز و دور از دسترس عموم هستند که در مقابل علوم متعارف قرار دارند. موضوع این علوم نیروهای غیرعادی و اسرارآمیز است که تصور می‌شود آگاهی و بهره مندی از آن، به انسان توانایی انجام کارهای فوق العاده را می‌دهد. شیخ بهایی در تقسیم علوم، برای علوم غریبه، عنوان خَفیّه (نهانی) را به کار برده است که در مقابل علوم جَلیّه (آشکار) قرار دارد. برخی نیز علوم غریبه را مهارت‌هایی می‌دانند که انسان را به اثرگذاری بر عناصر توانا می‌سازد.
رازآلودگی را می توان از ویژگی های این علوم بر شمرد و بر اساس ادعاهای مطرح شده، توانایی آگاهی از اسرار و امور پنهان و نیز انجام کارهای غیرعادی و فوق طبیعی را از ثمرات این علوم دانست. علم جفر،کیمیا، رمل، کیمیا، سیمیا و … از جمله علوم غریبه هستند.
«علم جفر» همانطور که اشاره شد شاخه‌ای از علوم غریبه به شمار می آید و از آن به علم تکسیر نیز تعبیر می شود. این علم شاخه‌ای از علم الحروف است که در آن از اقسام و خواص حروف و چگونگی تأثیر آنها، بحث می‌شود. چنین ادعا شده که به وسیله علم جفر می‌توان حوادث دنیا را تا پایان جهان پیش‌بینی کرد؛ بدین گونه که مراتب اعداد و حروف (در قالب جدول تعریف شده) منطبق بر مراتب عالم هستی است و آیینه‌ای است برای نشان دادن حقایق اشیاء. حال اگر شخصی بر خواص و احوال آن حروف اطلاع پیدا کند، احوال موجودات برای او آشکار شده و می‌تواند حوادث آینده را پیش‌بینی کند؛ همچنین می‌تواند از حوادث گذشته هم خبر دهد.
در منابع دینی نیز از دانشی اختصاصی و انحصاری برای اهل بیت، به نام «جفر» سخن به میان آمده است. با بررسی روایات در می یابیم که میان جفر در منابع روایی با آنچه امروزه در مورد علم جفر مشهور شده، تفاوت وجود دارد. طبق روایات شیعه، جفر مجموعه ای از معارف الاهی است که از طریق رسول خدا به حضرت علی (ع) منتقل شده و بعد از ایشان در اختیار سایر ائمه قرار گرفته است. بخشی از این علم شامل وقایع آینده تا روز قیامت است که به آن علم «منایا و بلایا» نیز گفته می شود.
در روایتی نقل شده که ابوبصیر به حضور امام صادق ع رسید و پرسش هایی مطرح کرد، بعد امام، فرمود: همانا جامعه نزد ماست، و مردم نمی دانند جامعه چیست، جامعه طوماری است به طول هفتاد ذراع، پیامبر با املاء زبانی آن حضرت و دستخط علی ـ علیه السلام ـ تمام حلال و حرام ها و همه احتیاجات دینی مردم در آن بازگو شده است، بعد فرمود: همانا جفر نزد ما است، و مردم نمی دانند جفر چیست، جفر مخزنی است از چرم که علم انبیاء و اوصیاء و علم دانشمندان گذشته از امت های پیشین، در آن درج شده است.
بررسی کامل روایات نشان می دهد که جفر در روایات بر سه نوع بوده، یا در سه مورد استعمال شده است. اول: کتاب جفر. دوم: مجموعه آثار و کتاب هایی که در ظرف بزرگی از پوست قرار داشته که با عنوان «جفر ابیض» از آن یاد می شود. سوم: «جفر احمر» که عبارت از سلاح پیامبر است و احمر نامیده شده است؛ چرا که صاحب شمشیر آن را به قصد قتال برمی کشد که نشانه قهر خدا است.
در اینکه آیا میان علم جفر امروزی و جفری که در نزد اهل‌بیت است ارتباطی وجود دارد، دو دیدگاه مطرح شده است: برخی ارتباط میان آن دو را منکر شده‌اند، لکن عده از علمای شیعه معتقد‌ند که کتاب جفر، ریشه علم جفر کنونی از امیرالمؤمنین است، و به همین خاطر آگاهان از این علم خود را به حضرت منسوب می‌کنند.
توجه به این نکات ضروری است که گر چه علم جفر حقیقت دارد و در متون دینی و روایات از آن سخن گفته شده و برخی علمای بزرگ به نحوی از آن بهره مند بوده اند، اما اولا همین بزرگان تصریح دارند که آنچه از این علم در اختیار مردم است، خطایش از صوابش بیشتر است. ثانیا فراگیری آن برای همه کس ممکن نیست و دست یابی به قواعد آن کارآسانی نخواهد بود. ثالثا چندان ضرورتی نیز وجود ندارد که کسی در پی فراگیری این علم باشد.
در پایان گفتنی است که از منظر فقهی نیز برخی از فقیهان فراگیری علوم غریبه را بشرط نداشتن فساد، بدون اشکال دانسته‌اند؛ البته در مورد پیش‌گویی با استفاده از علوم غریبه، برخی فتوا به حرمت داده اند. این عالمان حتی مراجعه به این علوم را برای مطالب معمولی مانند پیدا کردن فرد یا کالای گمشده، جایز نمی‌دانند.
گردآوری: محسن یوسفی کیا – کارشناس معنویت های نوظهور
