دکتر شیلا نظریان، جراح پلاستیک برجسته و چهره شناخته‌شده یهودی ایرانی‌تبار در بورلی هیلز آمریکا، به تازگی با انتشار اظهارنظری در شبکه‌های اجتماعی، به بحث‌های جاری پیرامون مالکیت “سرزمین مقدس” (اسرائیل) ابعاد جدیدی بخشیده است.
او با استناد به آیاتی از قرآن کریم، تلاش کرده تا ادعای تعلق این سرزمین به یهودیان را از منظر متون اسلامی تأیید کند. این اقدام، با توجه به حساسیت موضوع و همزمانی آن با تحولات منطقه‌ای، به‌ویژه تلاش‌ها برای گسترش پیمان ابراهیم، می تواند حائز اهمیت باشد.
نظریان در پیام خود، سه آیه از قرآن را ذکر کرده است:
سوره مائده (آیه ۲۰-۲۱): اشاره به فرمان خداوند به قوم موسی برای ورود به “سرزمین مقدس” و اعطای آن به آنان.
سوره اعراف (آیه ۱۳۷): بیان به ارث رسیدن مناطق پربرکت به قوم ستم‌دیده بنی‌اسرائیل به دلیل صبرشان.
سوره اسراء (آیه ۱۰۴): دستور به بنی‌اسرائیل برای سکونت در “سرزمین” و وعده گردآوری آنان در آخرت.
تحلیل و بررسی تفسیری: مشروط بودن و امانت الهی در آیات قرآن
در مقابل اظهارات شیلا نظریان، تحلیل‌های تفسیری و الهیاتی متفاوتی در مورد این آیات قرآن مطرح می‌شود که به تفسیر مشروط و موقت بودن واگذاری سرزمین مقدس به بنی‌اسرائیل اشاره دارند. این دیدگاه‌ها، با تکیه بر آیات و تفاسیر معتبر اسلامی، نکات زیر را در این زمینه مطرح می‌کنند:
– واگذاری مشروط و موقت: برخی تفاسیر تأکید دارند که آیاتی نظیر آیه ۵ سوره مبارکه مائده که از واگذاری سرزمین سخن می‌گویند، آن را به معنای مالکیت ابدی و مطلق نمی‌دانند. بلکه این واگذاری “وظیفه‌ای الهی” و “امانتی” است که مشروط بر اطاعت و بندگی خداوند است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، این تقدیر الهی را قابل “محو” شدن می‌داند و مالکیت سرزمین مقدس را تابع رفتار و ایمان بنی‌اسرائیل قلمداد می‌کند.
– نافرمانی و فساد بنی‌اسرائیل: قرآن در سوره مبارکه اسراء آیه ۱۷، به دو بار “فساد بنی‌اسرائیل در زمین” اشاره کرده و وعده مجازات الهی در پی این فسادها را می‌دهد. این دیدگاه‌ها بر این باورند که نافرمانی و سرکشی‌ها باعث محرومیت موقت آنان از سرزمین شده است. روایاتی از امام صادق (علیه السلام) نیز این فسادها را به ابعاد تاریخی و الهیاتی گسترده‌تری از جمله شهادت ائمه (علیهم السلام) تفسیر کرده‌اند.
– امانتداری به جای مالکیت مطلق: قرآن کریم به‌جای تأکید بر مالکیت ابدی بنی اسرائیل بر سرزمین مقدس، بر “امانتداری” و “تقوا” تأکید دارد. سرزمین مقدس به کسانی واگذار می‌شود که “تقوا” پیشه کنند و “صبر و استعانت به خدا” داشته باشند (مانند آیه ۲۶ سوره مائده و آیه ۱۲۹ سوره اعراف). به عنوان مثال، نسل اولیه بنی‌اسرائیل به دلیل نافرمانی، چهل سال در بیابان سرگردان شدند و به سرزمین موعود وارد نشدند که نشانگر مشروط بودن این واگذاری است.
– تفسیرهای جغرافیایی و تاریخی متنوع: مفسران اسلامی درباره محدوده “ارض مقدس” اختلاف نظر دارند؛ برخی آن را بیت‌المقدس، برخی دمشق و فلسطین، و برخی کل سرزمین شام دانسته‌اند. این نکته نشان می‌دهد که قرآن به یک محدوده جغرافیایی مطلق و غیرقابل تغییر اشاره نکرده است.
جمع‌بندی دیدگاه‌های تفسیری
به طور خلاصه، تحلیل‌های ارائه شده بر این باورند که:
الف) آیات قرآن واگذاری سرزمین مقدس به بنی‌اسرائیل را تأیید می‌کنند، اما این واگذاری مشروط، موقتی و تابع اطاعت الهی است.
ب) قرآن مالکیت ابدی و غیرقابل تغییر سرزمین را به هیچ گروهی نداده و بر “امانتداری” و “تقوا” تأکید دارد.
ج) فساد و نافرمانی بنی‌اسرائیل موجب محرومیت آنان از سرزمین شده و این چرخه در تاریخ تکرار شده است.
د) تفاسیر معتبر اسلامی این آیات را در چارچوب تاریخی، اخلاقی و الهیاتی می‌دانند و نه به عنوان سند مالکیت سیاسی یا حقوقی دائمی.
منابع و مآخذ:
تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۵، ص۴۸۲
تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج۸، ص۳۷۸
روایات امام صادق(علیه السلام) در تفسیر عیاشی و منابع حدیثی معتبر
مقالات و دانشنامه‌های اسلامی درباره «بنی‌اسرائیل و ارض مقدس»
