در حالی که نظارت بر مرسولات پستی و تبلیغات مجازی عملاً فرو ریخته است، شبکهای از مروّجان عرفانهای نوظهور و طبهای ادعایی، از جمله بهاره شهیدی، بازار پررونقی برای فروش داروهای دستساز و محصولات فاقد مجوز در داخل ایران ساختهاند؛ بازاری که سلامت عمومی را تهدید میکند و با تکیه بر اقامت خارج از کشور و ضعف قانونی، هر روز گستاختر میشود.
در پی ضعف نظارتی بر محمولههای پستی و فرصتطلبی در فضای باز مجازی، شماری از چهرههای موسوم به مروج «معنویتهای نوظهور» و «طب مکمل»، از جمله بهاره شهیدی، اقدام به فروش داروها و محصولات خودساخته و فاقد مجوزهای رسمی در داخل ایران میکنند. این اقدام که سلامت عمومی را به مخاطره میاندازد، با وجود اخطارهای مکرر به برخی از این افراد، به دلیل موقعیت خارج از کشوری آنان و خلأ قانونی در مسیرهای ارسال پستی، ادامه دارد.
بر اساس بررسیهای میدانی و شواهد موجود در فضای مجازی، شبکهای از افراد که عموماً با عنوان مدرسین انرژیدرمانی، عرفانهای نوظهور و طبهای جایگزین فعالیت میکنند، با استفاده از اعتماد مخاطبان و نیز ضعف سیستم نظارتی بر ارسال محمولههای پستی بینالمللی و داخلی، اقدام به عرضه و فروش داروها، عرقیات، محصولات دستساز و اشیای به اصطلاح «حامل انرژی» میکنند. این محصولات فاقد هرگونه مجوز از سازمانهای نظارتی مانند سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت هستند.
بهاره شهیدی؛ نمادی از یک پدیده گسترده:
از جمله بارزترین موارد،بهاره شهیدی، از چهرههای جریانساز در حوزه عرفانهای نوظهور است که با وجود زندگی خارج از ایران و دریافت اخطارهای متعدد درباره فعالیتهایش، اقدام به فروش «داروهای گیاهی» و «محصولات انرژیزای» خودساخته از طریق کانالهای مجازی به مشتریان ایرانی میکند. این محصولات که ادعاهای درمانی گسترده و اثباتنشدهای درباره آنها مطرح میشود، از مسیر پست و بدون هیچ مانع نظارتی مشخصی به دست مصرفکنندگان میرسد.
فراتر از یک فرد: بازاری وسیع و بیضابطه
این معضل تنها محدود به یک فرد نیست. دهها صفحه و کانال فعال، اقدام به فروش محصولات مشابه، از معجونهای عجیب گیاهی تا سنگها و مجسمههای به اصطلاح «فرکانسدار» میکنند. به عنوان مثال، فروش مجسمه «بودا» معروف به «هوتی» یا انواع «سنگهای شفابخش» در سایتهایی مانند «ترب» و شبکههای اجتماعی، نمونهای دیگر از این بازار بیضابطه است. این محصولات اغلب با قیمتهای گزاف و با ادعای جذب ثروت، سلامتی یا آرامش به فروش میروند.
تهدید سلامت و سوءاستفاده از اعتماد:
· تهدید سلامت عمومی: مصرف مواد خوراکی و داروهای بدون مجوز، با ترکیبات ناشناخته و فاقد آزمایشهای بالینی، میتواند عوارض جبرانناپذیری بر سلامت افراد داشته باشد.
· سوءاستفاده اقتصادی و روانی: این افراد با ایجاد رؤیاهای کاذب (مانند درمان قطعی بیماریها یا جذب ثروت)، از وضعیت معیشتی یا عاطفی مخاطبان سودجویی میکنند.
· خلأ قانونی و نظارتی: به نظر میرسد سازوکار مشخص و مؤثری برای رهگیری و توقیف محمولههای پستی حاوی این قبیل کالاهای غیرمجاز و خطرناک وجود ندارد.
· پناهگاه امن خارج از کشوری: بسیاری از گردانندگان این کسبوکارها، مانند بهاره شهیدی، خارج از ایران مستقر هستند و این موضوع پیگرد قانونی آنان را با دشواری مواجه میسازد.
پدیده فروش دارو و محصولات غیرمجاز توسط مروجین عرفانهای نوظهور، تنها یک بزه اقتصادی نیست؛ بلکه نشانگر یک زنجیره شکست نظارتی است. ضعف در کنترل مرزهای مجازی (فضای آنلاین) با ضعف در کنترل مرزهای فیزیکی (پست) ترکیب شده و بستری امن برای سوداگرانی فراهم آورده که از نیازهای واقعی یا توهمات مردم بهره میبرند. این امر علاوه بر مخاطره انداختن سلامت جسمی شهروندان، به اعتماد اجتماعی و فضای فرهنگی نیز آسیب میزند. مقابله با این معضل نیازمند عزمی هماهنگ از سوی نهادهای نظارتی سلامت، نظام قضایی، وزارت ارتباطات (برای کنترل محتوای مجازی تبلیغاتی) و سازمان پست (برای بازرسی هدفمند محمولهها) است. تا زمانی که این خلأ نظارتی پر نشود، این بازار سیاه در پناه قوانین مبهم و اجرای ضعیف، به حیات خود ادامه خواهد داد.
