آقای دکتر ملکیان در سالهای گذشته کوشیده است اخلاق و معنویت را بهمثابه معیارهایی عام، غیرایدئولوژیک و فراگیر مستقل از مذهب و سیاست، داور گفتار و کردار انسان و جامعه ارائه بدهد. اما رفتار عملی او در بزنگاههای مختلف نشان میدهد که این اخلاق، در عمل، یکدست اعمال نمیشود.
در ماجرای مناظره سلیمانی اردستانی و استاد کاشانی، با سوگیری تمام قد در حمایت اردستانی فریاد اخلاقی سر میدهد و بدون توجه به واقعیت و متن مناظره یکجانبه گرایانه طرف مقابل را دعوت به انصاف، دفاع از حق گفتوگو، تقبیح تکفیر و خشونت زبانی، و تأکید بر طمأنینه و آرامش گوینده میکند.
اما همین اخلاق، در قبال فجایعی چون غزه یا جنگ دوازدهروزه، ناگهان به اخلاق سکوت تبدیل میشود؛ سکوتی که نه تحلیل میشود، نه توجیه، و نه بهعنوان یک مسئله اخلاقی مورد پرسش قرار میگیرد. گویی در این موارد، اخلاق میتواند بدون هیچ توضیحی از عرصه عمومی کنار بکشد و به خلوت وجدان فردی پناه ببرد.
این دوگانگی را نمیتوان با ارجاع به «پرهیز از سیاست» یا «حفظ معنویت فردی» رفع کرد.
از منظر خود ملکیان، بهویژه در نظریهی اخلاق باور، باورها و مواضعی که پیامد اجتماعی دارند، مشمول مسئولیت اخلاقیاند؛ و سهلانگاری معرفتی یا کنارهگیری بیتوضیح، خود کنشی غیراخلاقی است.
اخلاقی که در برابر یک مناقشهی دروندینی ما را به سخن گفتن فرامیخواند، اما در برابر رنج انسانی فراگیر به سکوت توصیه میکند، دیگر اخلاقی عام و بیطرف نیست؛ بلکه اخلاقی انتخابی و ابزاری است.
رسول حسن زاده
مدرس و پژوهشگر اخلاق و معنویت
