الف- معرفی کلی و اهمیت موضوع
آیین زرتشت، دین باستانی ایرانیان پیش از اسلام بود که امروزه به عنوان یک اقلیت دینی شناخته میشود. در سالهای اخیر، برخی جریانات با اهداف خاص، سعی در تبلیغ این آیین به عنوان جایگزین اسلام دارند. شناخت دقیق زندگی پرابهام زرتشت و محتوای واقعی متون این آیین، برای روشنگری و تفکیک واقعیت از تبلیغات سیاسی ضروری است.
ب- پیشینه تاریخی و سیر تحول فکری (زندگینامه)
- زندگی در هاله ابهام: منابع تاریخی درباره زمان و مکان زندگی زرتشت به شدت اختلاف دارند (اختلاف زمانی تا ۸۰۰۰ سال). نام او به معنای «دارنده شتر زرد» است. زادگاه او که «ایرانویج» نامیده شده، طبق نظر محققان احتمالا در افغانستان یا آسیای میانه بوده، نه آذربایجان.
- از بعثت تا جنگ: طبق روایات زرتشتی، او در ۳۰ سالگی مبعوث شد. گشتاسب (شاه بلخ) پس از نوشیدن معجونی از بنگ (حشیش) به او ایمان آورد. این ایمان آوردن منجر به جنگهای خونین با ارجاسب تورانی شد که میلیونها کشته بر جای گذاشت.
- مرگ: زرتشت سرانجام در ۷۷ سالگی در آتشکدهای توسط یک تورانی کشته شد.
ج- اصول اعتقادی و آموزههای کلیدی (متون و احکام)
- متون مقدس: اوستا کتاب اصلی است که بخش «وندیداد» آن شامل احکام است.
- شبهه توحید: هرچند ادعای توحید میشود، اما وجود دو قدرت مستقل «اهورامزدا» (خیر) و «اهریمن» (شر) نشاندهنده ثنویت (دوگانهپرستی) است.
- احکام بحثبرانگیز: در متون اصلی زرتشتی احکامی وجود دارد که مبلغان امروزی آنها را پنهان میکنند؛ مانند:
- تطهیر با ادرار گاو (گمیز).
- مجازاتهای سنگین برای کشتن حیواناتی مثل سگ آبی.
- ازدواج با محارم (خویدوده): که در متون پهلوی ساسانی بسیار توصیه شده و ثواب فراوان داشته، هرچند زرتشتیان امروزی آن را انکار میکنند.
د- شبکهها و نهادهای وابسته
- موبدان و انجمنهای رسمی: که به امور دینی اقلیت زرتشتی در ایران میپردازند و معمولاً از جریانات سیاسی دوری میکنند.
- نو زرتشتیان سیاسی: گروههایی خارج از دایره سنتی موبدان که با رویکردی مدرن و گزینشی، سعی در جذب مسلمانان و تغییر دین آنها دارند.
هـ – بازنمایی رسانهای و راهبردهای تبلیغی
مبلغان جدید زرتشتی با شعار جذاب «گفتار نیک، پندار نیک، کردار نیک» ویترینی زیبا میسازند اما هرگز درباره احکام سخت وندیداد، نحوه ایمان آوردن گشتاسب یا جنگهای خونین صدر این آیین سخن نمیگویند. آنها زرتشت را پیامبری صلحطلب و مدرن معرفی میکنند که با واقعیت متون تاریخی در تضاد است.
و- نقدها، چالشها و انحرافات فکری (نقد نبوت)
- آیا زرتشت پیامبر بود؟ در قرآن نامی از زرتشت نیست، اما از «مجوس» یاد شده است. دیدگاه غالب علمای اسلام (مانند علامه طباطبایی) این است که مجوسیان دینی توحیدی و پیامبری الهی داشتهاند، اما زرتشتِ معروفِ تاریخ، احتمالاً آن پیامبر اصلی نیست بلکه مصلحی بوده که آیینی جدید یا تحریفشده را بر پایه دین قدیم بنا کرده است.
- مدعی دروغین: ابوریحان بیرونی صراحتاً او را مدعی دروغین نبوت مینامد.
- تحریف: متون مقدس زرتشتی در طول تاریخ (بهویژه پس از حمله اسکندر) از بین رفته و دوباره بازنویسی شدهاند، لذا اعتبار الهی آنها مخدوش است.
ز- وضعیت کنونی در ایران و واکنشها
زرتشتیان در ایران به عنوان اقلیت رسمی دارای نماینده مجلس و حقوق شهروندی هستند. با این حال، جامعه اسلامی و علما میان «هموطنان زرتشتی» و «جریانهای تبلیغی ضداسلام» تفاوت قائلاند. نقد علمی متون اوستا و وندیداد، واکنشی است که اندیشمندان مسلمان برای مقابله با موج تبلیغاتی اخیر در پیش گرفتهاند.
ح- جمعبندی تحلیلی
آیین زرتشت اگرچه ریشههایی در یک دین الهی (مجوس) دارد، اما آنچه امروز به نام زرتشت تبلیغ میشود، آمیختهای از ابهامات تاریخی، افسانهها و تحریفات است. عدم قطعیت در زمان و مکان زندگی او و وجود آموزههای غیرعقلانی در متون موجود، نشان میدهد که این آیین نمیتواند الگوی جامعی برای انسان معاصر باشد و تمسک برخی به آن، صرفاً لجبازی سیاسی با اسلام است.
