ظهور اپلیکیشن‌ها و اپ استور های ورزشی و تندرستی بر روی پلتفرم‌های تلویزیون هوشمند، پدیده‌ای جهانی و رو به رشد است. این اپلیکیشن‌ها و اپ استور ها با عناوینی جذاب چون «کلاس‌های آنلاین یوگا» و «مدیتیشن برای آرامش»، مخاطب را به تجربه‌ی سلامت جسم و روان دعوت می‌کنند. با این حال، تحلیل عمیق‌تر این پدیده، ابعاد پیچیده‌تری از یک استحاله فرهنگی و اعتقادی را آشکار می‌سازد.
ریشه‌های معنوی و فلسفی انحرافی یوگا و مدیتیشن
برخلاف تصور رایج که یوگا و مدیتیشن را صرفاً مجموعه‌ای از حرکات کششی و تکنیک‌های تنفسی برای کاهش استرس می‌داند، این دو، ریشه‌های عمیق و انکارناپذیری در سنت‌های فلسفی و عرفانی شرق، به ویژه هندوئیسم، دارند که پایگاه بسیاری از معنویت های نوظهور شرقی در دنیاست.
یـوگا: واژه “یوگا” از ریشه سانسکریت “یوج” (Yuj) به معنای “اتحاد” یا “وصل” می‌آید. هدف غایی در فلسفه یوگا، نه فقط سلامت جسمانی، بلکه رسیدن به “موکشا” یا “سامادهی”، یعنی رهایی از چرخه بازپیدایی (سامسارا) و اتحاد آگاهی فردی (آتمن) با آگاهی کیهانی (برهمن) است. متون کلاسیک یوگا مانند “یوگا سوتراهای پاتانجلی”، یک مسیر هشت مرحله‌ای را ترسیم می‌کنند که شامل اصول اخلاقی (یاما و نیاما)، حرکات بدنی (آسانا)، کنترل تنفس (پرانایاما) و مراحل عمیق مراقبه (دهارانا، دیانا و سامادهی) است. بنابراین، حرکات فیزیکی (آساناها) تنها یکی از این هشت مرحله و در واقع، بستری برای آماده‌سازی جسم و ذهن برای تجارب عمیق‌تر معنویت های کاذب هستند. به گفته پیشکسوتان یوگا ایران، یوگا ورزش نیست، بلکه یوگا عرفان و خدایی ست![۱]
مدیتیشن: مدیتیشن یا مراقبه نیز بخش جدایی‌ناپذیر یوگا و بسیاری از مکاتب معنوی انحرافی شرقی است. هدف از آن، آرام کردن نوسانات ذهن و تمرکز بر یک موضوع خاص «مانند تنفس، تکرار مانترا(ذکر خاص)، یا مفاهیم الهیات شرک آلود» به منظور دستیابی به حالت آگاهی خالص است. این تمرینات عمیقاً با جهان‌بینی و اهداف معنوی هندوئیسم و بودیسم گره خورده‌اند که حامل آسیب های اعتقادی، روحی و جسمی متعددی هستند.
سکولاریزاسیون و کالایی‌سازی: خطری در کمین
پدیده‌ای که امروز در پلتفرم‌های رسانه‌ای شاهد آن هستیم، فرآیندی است که در علوم اجتماعی از آن با عنوان «سکولاریزاسیون» یا «دنیوی‌سازی» یاد می‌شود. در این فرآیند، یک پدیده دینی یا معنوی از بافتار اصلی خود جدا شده و با حذف یا کم‌رنگ کردن وجوه اعتقادی، در قالبی جدید و قابل پذیرش برای جامعه مدرن عرضه می‌شود.
عرضه یوگا به عنوان ورزش: در غرب و به تبع آن در سایر نقاط جهان، یوگا به شکل فزاینده‌ای به عنوان یک «ورزش» یا «تکنیک تندرستی» بازاریابی می‌شود. این امر با تمرکز بر ادعاهای پوچ و بی اساس فواید جسمانی مانند افزایش انعطاف‌پذیری، کاهش استرس و بهبود سلامت روان صورت می‌گیرد. اپلیکیشن‌ها و اپ استور های حوزه سلامت و تندرستی دقیقاً در همین راستا عمل می‌کنند و با استفاده از تصاویر مربیان ورزیده و فضاهای مدرن، جنبه های معنوی انحرافی و آیینی یوگا را در پس‌زمینه قرار می‌دهند.
معنویت ابزاری: این نگاه سکولار، معنویت را به ابزاری برای رسیدن به اهداف دنیوی (آرامش، موفقیت، سلامت) تقلیل می‌دهد. این پدیده که از آن به عنوان «ماتریالیسم معنوی» از آن یاد می‌شود، انسان را در یک دور باطل از خودشیفتگی فرهنگی گرفتار می‌کند که در آن، دستورالعمل‌های معنوی صرفاً در خدمت «من» و نیازهای آن قرار می‌گیرند، نه رشد من به سوی توحید.
نقد و تحلیل: خطرات ترویج بی‌ضابطه
ترویج یوگا و مدیتیشن در بستر پلتفرم‌های تلویزیونی، از تعالیم انحرافی معنویت های نوظهور هستند، می‌تواند خطرات و آسیب‌های متعددی را به همراه داشته باشد:
سطحی‌سازی و تقلیل‌گرایی: ارائه یوگا صرفاً به عنوان ورزش، منجر به درک ناقص و سطحی از عرفان عملی هندو می‌شود.
التقاط و تعارض اعتقادی: مطالعات نشان داده‌اند که بسیاری از افراد در ابتدا با هدف ورزش به یوگا روی می‌آورند، اما به تدریج به سمت جنبه‌های عرفانی و معنویت انحرافی آن کشیده می‌شوند. این «معنویت نوظهور» که ترکیبی از مفاهیمی چون انرژی‌درمانی (پرانا)، چاکراها، کارما و تناسخ است، با مبانی اعتقادی توحیدی اسلام در تضاد قرار می گیرد.
ریسک آسیب‌های روانی و جسمی: در حالی که ادعا می شود یوگا فواید جسمی دارد، جزوه مربیگری درجه ۳ یوگا که توسط انجمن ورزشی یوگا چاپ گردیده است، اذعان به آسیب ها و مشکلاتی برای پرتوجویان یوگا می کند. از سوی دیگر منابع معتبر آزمایشگاهی غربی نیز، با انجام آزمایشات متعدد دارای کارآزمایی بالینی به این نتیجه رسیده اند که وضعیت های جسمانی یوگا، بسیار مخاطره آمیز است.
تجاری‌سازی و سوداگری: تبدیل شدن معنویت به یک کالا، بازاری بزرگ برای کسب سود ایجاد کرده است. پلتفرم‌های آنلاین، دوره‌های آموزشی، و برندهای پوشاک و لوازم یوگا، صنعتی چند میلیارد دلاری را شکل داده‌اند که در آن، هدف اصلی دیگر تعالی معنوی نیست، بلکه مصرف‌گرایی و منافع اقتصادی است.
نتیجه
نفوذ این پدیده فرهنگی پیچیده در زندگی روزمره مردم از طریق فناوری‌های نوین، امری انکارناپذیر است. یوگا و مدیتیشن، اگرچه در ظاهر به عنوان ورزش و راهی برای کسب آرامش معرفی می‌شوند، اما در بطن خود حامل یک جهان‌بینی و فلسفه معنوی خاص انحرافی هستند که ریشه در مکاتب شرک آلود شرقی دارد.
ترویج بی‌ضابطه و صرفاً تجاری این معنویت های نوظهور از طریق پلتفرم‌های تلویزیونی و آنلاین ، می‌تواند منجر به سطحی‌نگری، التقاط فکری و آسیب‌های فرهنگی و اعتقادی در جامعه شود.
نویسنده: حجت الاسلام محمدحسین موسی زاده/ پژوهشگر معنویت های نوپدید
[۱] سیدعبدالحمید موحدی نائینی، مجله دانش یوگا شماره ۵۲: ص۴۷ – حسین الماسی، مجله دانش یوگا شماره ۹۱و۹۲: ص۴۱ و ۴۸
