معرفی یهودیت

یهودیت یکی از کهن‌ترین ادیان ابراهیمی است که هم دین و هم هویت قومی-فرهنگی را در خود جای داده است. این دین، با تاریخ پر فراز و نشیب و آموزه‌هایی پیچیده، همواره موضوع نقدهای جدی در حوزه‌های الهیات، تاریخ و جامعه‌شناسی بوده است.

تاریخ مختصر یهودیت

ریشه‌های یهودیت به حدود ۳۵۰۰ سال پیش در منطقه غرب آسیا بازمی‌گردد. بنیان‌گذاران اسطوره‌ای آن، ابراهیم، اسحاق و یعقوب، به عنوان پدران قوم اسرائیل شناخته می‌شوند. روایت‌های تورات از عهد و پیمان میان خدا و ابراهیم آغاز می‌شود؛ وعده‌ای که قرار بود نسل او را به قوم برگزیده و سرزمین کنعان را به آنان ببخشد. اما بررسی انتقادی تاریخ نشان می‌دهد که این وعده‌ها بارها با شکست‌های نظامی و اسارت قوم یهود (مانند اسارت بابلی و سلطه آشوریان) روبه‌رو شد و توانایی خدا در حفاظت از قومش زیر سوال رفت. این بحران‌ها باعث شد پیامبران، مانند ارمیا و اشعیا، آموزه‌هایی چون توبه و بازگشت به شریعت را مطرح کنند و حتی برخی مانند ارمیا، نابودی معبد و یهودا را حتمی دانستند و بر تمرکز بر تورات تأکید کردند.

دوره معبد دوم (۵۲۰ ق.م تا ۷۰ میلادی) نیز شاهد تحولات عظیم بود؛ از جمله بازسازی معبد، ظهور فرقه‌ها و گسترش کنیسه‌ها. با تخریب معبد دوم توسط رومیان، یهودیت ربانی شکل گرفت که محور آن تفسیر و اجرای قوانین در کنیسه‌ها و زیر نظر خاخام‌ها بود.

اعتقادات و عقاید

هسته مرکزی یهودیت، باور به یگانگی خدا (یهوه) است. یهودیان خود را قوم برگزیده خدا می‌دانند که موظف به رعایت شریعت (هلاخا) و احکام فراوان دینی هستند. متون مقدس شامل تنخ (تورات، پیامبران و نوشته‌ها) و سنت شفاهی (تلمود) است که قوانین و تفسیرهای دینی را در بر می‌گیرد. مفاهیمی چون ماشیح (منجی)، نجات قوم و رسالت جهانی اسرائیل نیز از ارکان اعتقادی یهودیت است.

اما مفهوم «برگزیدگی قوم یهود» همواره محل بحث و نقد بوده است. برخی متکلمان یهودی در قرون وسطی، مانند یهودا لوی، بر جنبه نژادی و برتری قومی تأکید کردند و برگزیدگی را ناشی از خلوص نژادی دانستند؛ در حالی که در متون اولیه‌تر، این مفهوم بیشتر جنبه تعبدی و دینی داشت. این نگاه، انتقادات فراوانی را حتی از سوی روشنفکران یهودی معاصر برانگیخته است که آن را زمینه‌ساز انحصارگرایی و تضاد با ارزش‌های مدرن می‌دانند.

رویکرد انتقادی به یهودیت

نقدهای وارد بر یهودیت، هم از درون و هم از بیرون، بر چند محور اصلی متمرکز است:

• تاریخی و الهیاتی: بسیاری از روایت‌های تورات، بیشتر جنبه اسطوره‌ای دارند تا تاریخی و وعده‌های الاهی درباره امنیت ابدی اورشلیم و قوم یهود، با واقعیت‌های شکست و تبعید در تضاد است. در دین یهود، پیامبران الهی به عنوان فرستادگان ویژه خداوند شناخته می‌شوند و احترام به آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. اما در برخی متون و روایات تاریخی، به وضوح به توهین، آزار یا بدرفتاری یهودیان با پیامبران اشاره شده است.
• خشونت: در برخی منابع اینگونه آمده است که کشتن پیامبران الهی به اندازه ای برای یهود طبیعی بود که روزی از طلوع فجر تا طلوع آفتاب ۷۰ پیامبر الهی را کشته سر از بدن آنها کردند و سپس به مغازه های خود رفته و مانند روزهای دیگر کار روزانه را شروع کردند! از جمله پیامبرانی که توسط یهود کشته شدند حضرت یحیی و حضرت زکریا بودند این دو پیامبر الهی فقط به دلیل منع یهود از اعمال زشت و غیر انسانی سزاوار مرگ شدند همان گونه که قصد داشتند حضرت هارون علیه السلام جانشین حضرت موسی علیه السلام را به قتل برسانند و برا ی کشتن حضرت عیسی علیه السلام نیز چوبه های دار نصب نمودند.

• قوم‌گرایی و انحصار: تأکید بر برگزیدگی و تمایز قومی، بارها به عنوان عامل انزواطلبی، برتری‌طلبی و حتی زمینه‌ساز تعارض با دیگر ادیان و فرهنگ‌ها نقد شده است.
• تحولات و اصلاحات: جنبش اصلاحات یهودی در سده نوزدهم با نقد سخت‌گیری‌های شریعت و مناسک سنتی، خواستار انطباق آموزه‌ها با شرایط جدید شد. اُرتدکس‌ها این اصلاحات را تهدیدی برای بقای یهودیت دانستند، اما اصلاح‌طلبان بر ضرورت بازنگری و پاسخگویی به چالش‌های زمانه تأکید کردند.
• نقدهای بیرونی:  از منظر ادیان دیگر، یهودیت به انحصارگرایی، تحریف متون و دنیاگرایی متهم شده است و حتی برخی متفکران مسلمان و مسیحی، اعتبار تاریخی و الهیاتی تورات را زیر سؤال برده‌اند.

جمع‌بندی

یهودیت دینی است با تاریخ و ساختاری پیچیده که همواره در معرض نقد و بازاندیشی بوده است. از یک سو، تأکید بر عهد الهی، شریعت و هویت قومی، موجب انسجام و بقای آن شده، اما از سوی دیگر، همین ویژگی‌ها زمینه‌ساز انتقاداتی درباره انحصارگرایی، ناسازگاری با تحولات مدرن و تضاد با ارزش‌های جهانی بوده‌اند. یهودیت فعلی طبق نظر علمای اسلام و مسیحیت دینی تحریف شده است.